Di tích danh thắng Quốc gia ruộng bậc thang thung lũng Thề Pả cách trung tâm huyện Bát Xát 70km và cách thành phố Lào Cai hơn 80km là nơi tập trung nhất, đẹp nhất với quy mô rộng nhất mang nhiều giá trị về vị trí chủ quyền Quốc gia, thuộc địa phận thôn Lao Chải, Choản Thèn, Sín Chải ( xã Y Tý) và thôn Phìn Chải (xã A Lù). Có diện tích khoảng 233,1 ha. Phía đông giáp thôn Phìn Chải xã A Lù; Phía tây- bắc giáp khu vực cầu Thiên Sinh nơi có cột mốc biên giới số 87 thuộc xã Y Tý; Phía Tây giáp với dòng suối Lũng pô cũng là đường danh giới giữa xã Y Tý và A Lù của huyện Bát Xát (lao Cai) với huyện Kim Bình, tỉnh Vân Nam (Trung Quốc); Phía Nam giáp thôn Lao Chải và Sín Chải (xã Y Tý).
Ruộng bậc thang có nhiều cách gọi tên khác nhau, theo tiếng Mông gọi là “Làn đáy”; “Làn” có nghĩa là ruộng, “đáy” nghĩa là bậc thang. Tiếng Hà Nhì gọi là “Sá đa tệ” ; “Sá” nghĩa là ruộng, “đa tệ” nghĩa là bậc thang. Tuy nhiên người Hà Nhì không phân chia rõ tên gọi ruộng bậc thang như các tộc người khác, mà họ chỉ quen gọi với cái tên chung nhất là: “Sá”.
Xung quanh ruộng bậc thang được bao bọc bởi những dãy núi cao và khu rừng già nguyên sinh cùng các khu làng cổ của người Hà Nhì và người Mông. Ruộng bậc thang Thề Pả từ lâu đã được đánh giá là một trong số ít những khu ruộng có vị trí đẹp nhất, rộng nhất và tập trung nhất ở khu vực giáp biên giới Việt Nam – Trung Quốc, là công trình “sáng tạo vĩ đại” của tộc người H’Mông(nhóm Mông trắng) và Hà Nhì (nhóm Hà Nhì Đen) ở nơi đây. Ngày 12/10/ 2015, ruộng bậc thang thung lũng Thề Pả được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng danh lam thắng cảnh Quốc gia.
Do đặc trưng riêng của từng vùng ở Tây Bắc mà mỗi địa phương khác nhau cũng sở hữu những thửa ruộng bậc thang với dáng vẻ đặc trưng riêng. Người Hà Nhì và người H’mông ở Y Tý họ chỉ gieo trồng một vụ lúa duy nhất trong năm, mùa nước đổ ruộng bậc thang Thề Pả thường diễn ra vào tháng 5 – 6 khi những cơn mưa đầu mùa hạ bắt đầu đổ xuống. Những thửa ruộng có thể cấy sớm hoặc muộn tùy theo lượng mưa ở từng khu vực. Đây cũng là thời điểm người nông dân phải tranh thủ “chạy đua” với thời tiết để kịp phủ kín mạ non trên những thửa ruộng. Mùa nước đổ Thung lũng Thề Pả bắt đầu từ đầu tháng 5 tới hết tháng 6 hàng năm, và thời điểm đẹp nhất để ngắm những thửa ruộng đầy nước lấp loáng chính là nửa cuối tháng 5.
Khung cảnh mây vờn sau mưa ở vùng núi cao, mây núi hòa quyện, tô điểm cho thiên nhiên là những thửa ruộng bậc thang uốn lượn vào mùa đổ nước như một bức tranh đồ họa với các gam màu của đất, nước và cây. Mùa này, ngoài ngắm những “Họa tiết” từ những thửa ruộng bậc thang và chụp ảnh, thăm nhà người Hà Nhì, du khách có thể tham gia cả các lễ hội truyền thống liên quan tới đời sống của người dân bản địa để cầu mong mùa màng bội thu, mua thuận gió hòa.
MẠNH LINH – PHÒNG VĂN HOÁ, KHOA HỌC VÀ TT